چگونه خود را از دام هوی و هوس نجات داد و راه پاکان را پیمود؟
برای رسیدن به این مقصود باید راه دامنه دار و سختی را پیمود و از گردنههای پرپیچ و خم گذر کرد. این راه، عبارت است از "تزکیه و تهذیب نفس و خودسازی".
اگر این راه، آگاهانه، عاشقانه و با جدیت پیموده شود، نتایج و آثار درخشانی به دست خواهد آمد که از جمله آنها، رفع حجاب اکبر (علم ودانش ظاهر) و انس و علاقه به محبوب و معشوق واقعی و ارتباط با نماز و نیایش و... است.
سوال: چگونه می توان خود را از دام هوی و هوس نجات داد و راه
اولیا و پاکان را پیمود؟ متن پاسخ: برای رسیدن به این مقصود باید راه دامنه دار و سختی را پیمود
و از گردنههای پرپیچ و خم گذر کرد. این راه، عبارت است از "تزکیه و تهذیب نفس
و خودسازی". اگر این راه، آگاهانه، عاشقانه و با جدیت پیموده شود، نتایج
و آثار درخشانی به دست خواهد آمد که از جمله آنها، رفع حجاب اکبر (علم ودانش ظاهر)
و انس و علاقه به محبوب و معشوق واقعی و ارتباط با نماز و نیایش و... است. اموری که
در تهذیب نفس و خودسازی کمک میکند، عبارت است از: 1. تفکر: حضرت علی (ع) فرمود: "هر کس که قلبش را با
تداوم فکر، آباد سازد، افعالش در باطن و ظاهر خوب خواهد شد." (غرر الحکم، ص
690) غفلت؛ یکی، از بیماریهای بزرگ نفسانی و منشا بسیاری از بیماریهای
دیگر است و دوای این درد، تفکر واندیشه، عاقبت اندیشی، تقویت نیروی ایمان و... میباشد.
بر انسان لازم است همواره مراقب نفس خویش باشد؛ مرگ را فراموش نکند؛ در عواقب سوء بیماریهای
نفسانی و کیفر گناهان و عذابهای سخت دوزخ بیندیشد و حساب و کتاب قیامت را همواره در
نظر داشته باشد. در چنین صورتی که برای تهذیب نفس آماده شده، میتواند قاطعانه تصمیم
بگیرد و نفس خویش را از اخلاق زشت و گناهان پاک سازد. 2. تادیب و مجازات: برای موفقیت در تزکیه و تهذیب نفس، در
آنی، نفس خودمان را مورد خطاب و تهدید قرار میدهیم (مبنی بر ترک گناه و انجام دادن
اعمال صالح) و با خود شرط میبندیم که گناه نکنیم؛ مثلاً اگر نفس غیبت کند، شرط مینمایم
که فلان مبلغ پول صدقه بدهم یا یک روز آب نمینوشم و... بعد از آن کاملاً از نفسمان مراقبت میکنیم که غیبت نکند
و چنانچه غیبتی از او صادر شد، بدون ارفاق و سهل انگاری قاطعانه در برابرش میایستیم
و مجازاتی را که وعده داده بودیم، به اجرا در میآوریم. 3. توجه به کرامت ذات و تقویت ارزشهای انسانی: نفس انسان،
گوهر گران بهایی است که از عالم حیات، علم، کمال، جمال، رحمت، احسان و افاضه به وجود
آمده و طبعاً با همین امور سنخیت دارد. بنابر این اگر به مقام شامخ و ارزش وجودی خودش
توجه داشته باشد، اخلاق رذیله و ارتکاب گناه را دون شان خویش میداند و طبعاً از آنها
بیزار خواهد بود. وقتی فهمید انسان است و انسان نفخهای است الهی که از عالم بالا آمده،
شهوتها و خواستهای حیوانی در نظرش بی ارزش و تمایل به مکارم اخلاق در وجودش احیا
خواهد شد. امیرالمؤمنین علی(ع) فرمود: "هر کس که نفس خودش را گرامی
بدارد، شهوتها برایش کوچک و بی ارزش خواهد بود". (نهج البلاغه، قصار 449) 4. ترک معاشرت با دوستان بد: انسان موجودی اثرپذیر و مقلد
است و بسیاری از صفات و آداب و رفتارش را از انسانهای دیگر فرا میگیرد (خصوصاً دوستان
و معاشران نزدیک). دوستی با افراد فاسد و بد اخلاق، انسان را به صلاح و خوبی دعوت نمیکند.
یکی از ویژگیهای انسان همین است که خودش را همانند دیگران میسازد و در این میان،
دوست بد، یکی از گرفتاریهای شوم انسان و از عوامل بدبختی و انحراف او است، که باید
جداً از چنین شخصی دوری گزیند. حضرت علی(ع) میفرماید: "از دوستی با افراد فاسق
جداً اجتناب کنید؛ زیرا شر به شر ملحق خواهد شد."(غرر الحکم، ص 147) 5. دوری از موارد احتمالی لغزش: انسان همواره در معرض لغزش
و گناه است و نفس اماره همیشه به بدیها رو میکند و... برای کسانی که درصدد تهذیب
نفساند؛ ضرورت دارد که چشم و گوششان را از مناظر شهوتانگیز و فساد و انحراف و گناه
ممنوع سازند. در مجالس غیر شرعی شرکت نکنند و با افراد فاسق، ارتباط نداشته باشند.
در غیر این صورت همواره در معرض خطا و لغزش و گناه خواهند بود.پس از آن که، رفتار و
گفتار خود را با توجه به موارد یاد شده تغییر دادیم؛ شایسته است که به دستورالعملهای
زیر نیز عمل کنیم: 1. انسان قبل از هر چیز باید به وسیله توبه، نفس خویش را
از گناهان و اخلاق زشت پاک سازد. 2. او باید همواره خود را در محضر خدا ببیند و سعی کند در
همه احوال به یاد خدا باشد و اگر غفلتی عارض شد، فوراً باز گردد. 3. انسان باید از نفس خود کاملاً مراقبت کند تا به گناه آلوده
نشود. در شبانه روز ساعتی را برای محاسبه نفس قرار دهد و با کمال دقت به حساب اعمال
روزانه برسد. 4. به مقدار نیاز غذا بخورد و از پر خوری و شکم پرستی اجتناب
کند. 5. سکوت را رعایت کند و جز به مقدار ضرورت سخن نگوید. 6. دائم الوضو باشد. هر موقع وضویش باطل شد، فوراً وضو بگیرد.
7. در شبانه روز، ساعتی را به توجه و حضور قلب اختصاص دهد
و برنامه منطقی جهت خلوت و تفکر و خودسازی داشته باشد. 8. ذکر "یا حی یا قیوم، یا من لا اله الا انت"
را ورد زبان خود قرار دهد و همواره با حضور قلب، آن را تکرار کند. 9. در شبانه روز یک سجده طولانی انجام دهد و به مقداری که
قدرت دارد وبا حضور قلب، این ذکر را تکرار کند "لا اله الا انت، سبحانک انی کنت
من الظالمین". 10. هر روز با حضور قلب مقداری قرآن بخواند ودر معانی آیات
آن، تفکر نماید. 11. هنگام سحر از خواب برخیزد و وضو بگیرد و در جای خلوت،
و با حضور قلب نماز شب بخواند. 12. در تمامی کارها و امور زندگی اخلاص داشته باشد ودرس و
بحث و فعالیتهای اقتصادی را برای خدا و در جهت جلب رضایت او انجام دهد. 13. هدف او از درس و تحصیل، خدمت به مردم و تقویت و تایید
دین باشد و از هر علمی، برای تبلیغ و تایید امور دینی استفاده کند. 14. در هر کجا احساس غرور و تکبر کرد و یا علم را ظلمت برای
خود دانست، فوراً استغفار و استعاذه کند و به درگاه الهی پناه برد.